Berlijn, 1961
Verse bloemen en kransen langs de Gedenkstätte Berliner Mauer aan de Bernauer Straße deze week. Zo ook bij de vele monumentjes voor de dodelijke slachtoffers van de Berlijnse Muur langs de Berliner Mauerweg. Op 13 augustus was het namelijk precies 64 jaar geleden dat men begon met de bouw van de Berlijnse Muur. Op deze dag in 1961 besloot de Duitse Democratische Republiek (DDR) de sectorgrens met West-Berlijn hermetisch af te sluiten, aanvankelijk met prikkeldraadversperringen, in een poging de stroom vluchtelingen uit de DDR definitief te stoppen.
Tussen 1949 en 1961 verlieten zo'n 2,7 miljoen inwoners de communistische DDR, veelal om politieke en economische redenen. Het betrof in grote mate hoogopgeleide mensen – artsen, wetenschappers en docenten – die cruciaal waren voor het functioneren van de planeconomie. Deze 'braindrain' bedreigde de stabiliteit van het socialistische systeem en leidde ertoe dat de staatsgrens tussen de DDR en de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) reeds in 1952 werd gesloten.
Opmerkelijk is dat DDR-leider Walter Ulbricht in juni 1961 tijdens een persconferentie nog expliciet had verklaard dat "niemand het voornemen had een muur om West-Berlijn op te richten". In werkelijkheid was hij achter de schermen allang bezig met de voorbereidingen ervan. Het gebruik van het woord 'muur' was dan ook een strategische zet om het idee en concept van een muur als grensversperring door Berlijn te verankeren in de publieke perceptie.
De officiële ontkenning dat er een muur zou komen, was voor veel DDR-burgers juist een impliciete bevestiging ervan. De vluchtelingenstroom via West-Berlijn nam toe, waardoor Ulbricht Sovjetleider Chroesjtsjov gemakkelijker kon overtuigen van de noodzaak om de sectorgrens rond West-Berlijn daadwerkelijk te sluiten.
In de ochtend van zondag 13 augustus 1961 werd de sectorgrens rond West-Berlijn dan ook volledig afgegrendeld. Omdat de 'Innerdeutsche Grenze' al sinds 1952 gesloten was, zaten de Oost-Duitsers vanaf dat moment volledig gevangen in hun land.
De Berlijnse Muur zou 28 jaar lang het leven en lot van de DDR-burgers ingrijpend bepalen. In totaal kwamen 136 mensen direct of indirect om het leven tijdens vluchtpogingen over de Berlijnse Muur. Het is en blijft een uitermate fascinerende episode uit de Duitse én wereldgeschiedenis. Eentje waar ik tijdens mijn fietstours op de exacte plekken waar het 64 jaar geleden gebeurde graag honderduit over vertel.
